Vijf jaar geleden droeg ik mijn literaire debuut op aan mijn kleinzoon. In de afgelopen krokusvakantie schreven wij samen een boek. Dat kwam meer voort uit zijn handelsgeest en digitale nieuwsgierigheid dan uit kunstzinnige gedrevenheid. Hij moest namelijk in de voorjaarsvakantie geld bijeen zien te scharrelen voor de Vastenactie. Maar toch …
In Honduras leven veel arme kinderen.
Lees meer »
Langs deze weg dank ik de hufters die twee keer achtereen ingebroken hebben in onze buurt. Nou ja, buurt: pleintje wordt vaker gezegd. Ook dat is misplaatst. Er liggen niet meer dan 230 stoeptegels van 30 x 30 cm en het pleintje is dus nauwelijks 20 vierkante meter groot. Maar het lijkt heel wat omdat er aan weerszijden struiken staan en verder een lantaarnpaal, een bankje, een schakelkastje en een gele prullenmand.
In feite is het pleintje een haakse knik in onze straat, die de buurt afgedwongen heeft bij de gemeente. Dat weet bijna niemand meer, want dat speelde alweer zo’n dertig jaar geleden. De ringweg raakte steeds meer verstopt en onze straat werd een populaire sluiproute. Een balletje trappen, een hinkelbaantje of touwtje lieren werden levensgevaarlijk door al die gefrustreerde, opgejaagde automobilisten.
De gemeente bagatelliseerde ons probleem en de politie ging met tegenzin een kijkje nemen – rond het middaguur, toen er zelfs op de ringweg nauwelijks een auto viel te bekennen en onze straat baadde in paradijselijke rust. Er was geen enkel doorgaand verkeerd, constateerde de politie. Niets aan de hand dus, vond de gemeente. Dus moesten wij in actie komen om onze rust en onze kinderen te beschermen. Gewapend met taperecorders gingen wij op spitsuren het sluipverkeer in kaart brengen. We spraken de kentekens in, zodat we de routes van de auto’s konden traceren. Het overgrote deel bleek inderdaad sluipverkeer te zijn. We maakten een groot spandoek om in de krant te komen. Geen Sluipverkeer In Onze Woonwijk! Lees meer »
Het is al jaren uit tussen ons, maar ik moet bekennen dat ik soms heftig terug verlang naar mijn oude liefde. Want hoe gelukzalig was het niet om te geloven dat er een God was, die zielsveel van je hield, die je beschermde waar je ook was, die je hielp wat je ook probeerde, die je bliksemsnel om hulp riep als je met de bal aan je voeten op de keeper af stoof.
Lieve Heer, laat ‘m er in gaan!
Ik heb Hem jaren lang lief gehad en we hebben elkaar heel wat beloofd. Hij via de preekstoel en ik in mijn gebeden. Dat ik zo weinig mogelijk zonden zou begaan, dat ik kuis en oprecht zou leven, niemand kwaad zou doen, op zou komen voor de zwakken, altijd de waarheid zou spreken, respect zou tonen voor mijn ouders, dat ik mijn vrouw voor altijd trouw zou zijn en beschermen en dat ik onze kinderen zou opvoeden volgens de christelijke principes.
De kerk (inmiddels afgebroken) bood ons bescherming.
Maar mijn liefde bleek niet bestand te zijn tegen zijn wispelturige en duistere gedrag. Ik begon te twijfelen of hij echt wel zoveel van mij en van de hele wereld hield. Hij pretendeerde almachtig te zijn, alles te kunnen, maar hij liet toe dat mijn moeder op een stomme manier overleed, toen we haar nog lang niet konden missen, hij deed niets toen ik op straat dreigde dood te bloeden, hij deed niets toen mijn pancreas begon te haperen. Integendeel, hij liet toe dat ik in mijn leven dreunen moest incasseren, die geen enkel nut hadden. Om maar niet te spreken van de rampen en de ellende waarmee anderen worden gegeseld en helemaal nodeloos zijn.
De Berlijnse muur verrijst.
Het jaar 1961 dus. De wereld is niet veel rustiger dan nu, al zijn er heel wat minder journalisten en media dan in het hyper-nerveuze heden. In Nederland is Jan de Quay minister-president van dienst en over de wereld heerst John F. Kennedy, daarbij dwars gezeten door het kwaadaardige kwartet Nikita Chroestsjow, Mao Tse-tong, Fidel Castro en Ho Tsji-minh. Het Rode Gevaar loert overal, maar onze JFK is onverschrokken en onvermoeibaar. Hij stuurt zijn troepen naar alle brandhaarden ter wereld: Cuba, Vietnam en Duitsland. Dwars door Berlijn is een muur gemetseld, die de stad tot een kooi maakt en de inwoners gevangen zet. Het Vrije Westen is diep verontwaardigd.
We volgen het Westerborkpad door Hilversum en worden op de Diependaalsedrift gewaarschuwd: struikelstenen aan de overkant. Struikelstenen? Wat zijn dat nou weer? Voor huisnummer 16 glanzen vijf vierkante plaatjes in het trottoir. Je moet diep bukken om ze te kunnen lezen. Hier woonde Jan Hendrik Menko, geboren 1898, gedeporteerd 1944 uit Westerbork, Auschwitz vermoord 11-02-1944. De vier andere stenen hebben gelijksoortige teksten. Alleen de namen verschillen: Steven Menko, geboren 1929, Marion Menko, geboren 1931, Erik Menko, geboren 1936, Lotty Dora Menko-Polak, geboren 1907. Vader links, moeder rechts.
Vijf struikelstenen op de Diependaalsedrift
Ik had ze al eens eerder in de joodse wijk van Berlijn gezien. De straatjes waren er bezaaid met die Stolpersteine, een project van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Hij brengt de keitjes aan bij de huizen van verdreven, gedeporteerde en vermoorde nazi-slachtoffers. De meesten hebben geen graf maar op deze manier krijgen ze hun naam terug en kunnen ze in herinnering blijven leven. Het project om op deze manier aan de Holocaust te herinneren is gelukkig over genomen in Nederland. Helaas de naam ook. Struikelstenen. Je struikelt tegenwoordig niet meer over de joden; zou ‘Gedenkstenen’ niet passender zijn? Nee, zegt Demnig, je struikelt over die stenen met je hoofd en je hart, en je moet buigen om de tekst te kunnen lezen. De vijf goudglimmende keitjes op de Diependaalsedrift verrichten zwijgend hun indrukwekkend werk. Ze brengen de Menko’s weer terug in hun eigen straat.
Vreemd om als toerist naar je eigen woonplaats te wandelen en er ook nog overdonderd te worden door allerlei nieuwe ontdekkingen! We volgen het Westerborkpad, in het spoor van de joden die per trein van Amsterdam-Muiderpoort afgevoerd werden naar Westerbork. Hilversum ligt ook op die route.
We zwerven al sinds jaar en dag over de Westerheide, maar het Westerborkpad leidt ons naar Hilversum over een leuk pad, dat we nog nooit gelopen hebben. Achter de groene bosschages piept een onzichtbare trein. Op deze wandeltocht is de spoorlijn nooit ver weg. Over de Laan 1940-1945 lopen we Hilversum binnen, voor ons bekend terrein. Links zullen we zo meteen een eerste gedenkteken zien: een steen uit de groeve van Mauthausen. Maar er is niets te zien. Het monumentje is verdwenen. Nee, roepen mijn wandelgenoten, je bent in de war. Het monumentje staat heel ergens anders. Het wandelgidsje geeft hen gelijk. Pagina 69 laat zien dat het monument op de oude begraafplaats ‘Gedenkt te Sterven’ staat, in het oude hart van ons dorp.
Deze steen uit het vernietigingskamp Mauthausen zij de komende generaties een teken. 5 mei 1970.
De schelpen van het voetpad breken onder onze wandelschoenen. Het pad lijkt een sluipweggetje langs de losse huizen die hier hardnekkig staan te staan, ondanks de harde wind die de wilgen wiegt en aan de daken trekt. Maar eeuwenlang was dit de hoofdweg vanuit Spanga naar het noorden, tot aan de dijk van de Tjonger. Bijna evenwijdig aan dit pad loopt de Grindweg, nu een asfaltweg. In Munnekeburen komen de twee wegen zo dicht bij elkaar dat alleen de kerk met zijn begraafplaats er nog tussen past.
Het kerkje van Munnekeburen.
Wij, mijn broer en ik, lopen hier in de voetsporen van onze overgrootvader Auke Haven, arbeider-boerenknecht, in de hoop iets te voelen van zijn leven, zijn wereld en onze afkomst. Een onzinnig idee. Munnekeburen zwijgt als het graf en afgezien van af en toe een auto over de Grindweg is er geen mens te zien of te horen. Een groepje eenden zorgt voor het enige teken van leven. Het dorp is overhaast verlaten of iedereen zit muisstil binnen. Het hek van de kerk roept krijsend om hulp als we de begraafplaats betreden, maar niemand reageert.
Zwijgende boeken
Zelf kon ze geweldig zwijgen maar haar boeken overtreffen haar glorieus. Ze staan met hun ruggen naar me toe, als gijzelaars wachtend op een nekschot. Pak maar wat je wilt, heeft Kees gezegd. Ik scan de titels maar op iedere rug staat Fred, Fred, Fred. Fred is dood, gecremeerd en terug gebracht tot twee-en-een-halve kilo as.
Nu moet ook haar boekenkast er aan geloven. Het is vooral opera, heel veel opera. Dat was haar passie. Toen het nog kon, vloog ze regelmatig naar New York om er zoveel mogelijk opera’s op te slurpen, meestal meerdere op één dag. Beladen met cd’s keerde ze terug. Hier staan ze, in gelid, plank na plank. Ik laat ze staan. Ik hou niet van opera.
Fred belt op een moment dat ze niet kan bellen. Op zaterdagmiddagen zit ze vastgekoppeld aan een ingewikkelde machine, die haar nieren spoelt. Wij razen over de A9. Toch is het Fred. De commissie moet onmiddellijk bijeen komen, zegt ze, want ze heeft zich af laten koppelen. Ze is voorgoed gestopt met dialyseren. Dat betekent dat ze binnen veertien dagen zal overlijden. Lees meer »
Mooier was de heide nog nooit.
Op een kleine 1200 kilometers van mijn huis aanschouwde ik deze zomer de lavendelvelden van de Provence. Maar hoe goed die paarse sprietjes ook hun best doen, ze halen het niet vergeleken bij het spektakel dat zich op nog geen kilometer van mijn huis afspeelt. De Gooische Noorderheide staat maniakaal met vurig violet te smijten alsof Vincent van Gogh nog overtroffen moet worden. Wat een kleur. Zelden zag ik zo veel en zo uitbundig paars joelen in mijn ‘achtertuin’.
Die heide was voor de schrijver Frederik van Eeden reden om hier te gaan wonen en liet er zijn kleine Johannes rond zwerven:
“Johannes ging aan den weg zitten, tusschen de donkere heide met de miljoenen kleine purperen bloempjes (..) het was prettig zoo vrij te zijn en zoo alleen en vertrouwd, te huis in het open veld. liefst bleef hij buiten slapen, in het kreupelhout.”
Tijdgenoot Lodewijk van Deyssel was ook dit niet met Van Eeden eens. Volgens die mopperkont “.. is de bloeiende heide niet mooi, omdat dat violet op licht paarsch, een lelijke kleur is. De bruine heide, met hier en daar iets fel roods er tusschen, is mooi.”
Van Deyssel heeft de zomer van 2012 niet mee mogen maken, anders had hij onmiddellijk zijn mening moeten herzien.
Zou ik hem op straat herkend hebben? Natuurlijk. Dit is de man die het op zijn geweten heeft hoe mijn leven is verlopen, wat er van mij geworden is. Hem herken ik uit tienduizenden. Dezelfde zwarte wenkbrauwen, hooguit wat borsteliger. Dezelfde donkere ogen met de lachende zonnetjes erin. Dezelfde verwachtingsvolle blik.
‘Dag meneer Van Houts’, zeg ik.
Met beide handen schudt hij de mijne en zoekt in mijn gezicht naar de blonde jongenskop van vroeger en de bijbehorende naam.
‘Jelle’, glimlacht hij, ‘Jelle Rep.’
Zijn stem is wat zwakker. Niet meer de stem die Elsschot voorlas, en Lucebert, en Bordewijk. De stem die voor ons de schatkamers van de Nederlandse literatuur opende en ons enthousiast meesleepte door dat betoverende luilekkerland.
‘Zeg maar Jan.’
‘O nee’, protesteer ik. ‘Geen sprake van. Dat kan ik niet.’
De leraar, die mij de schoonheid en de kracht van taal heeft laten ervaren en die mij de magische spanning tussen pen en papier heeft laten voelen, is Meneer Van Houts. En niet Jan.
