Mijn oude leraar
Zou ik hem op straat herkend hebben? Natuurlijk. Dit is de man die het op zijn geweten heeft hoe mijn leven is verlopen, wat er van mij geworden is. Hem herken ik uit tienduizenden. Dezelfde zwarte wenkbrauwen, hooguit wat borsteliger. Dezelfde donkere ogen met de lachende zonnetjes erin. Dezelfde verwachtingsvolle blik.
‘Dag meneer Van Houts’, zeg ik.
Met beide handen schudt hij de mijne en zoekt in mijn gezicht naar de blonde jongenskop van vroeger en de bijbehorende naam.
‘Jelle’, glimlacht hij, ‘Jelle Rep.’
Zijn stem is wat zwakker. Niet meer de stem die Elsschot voorlas, en Lucebert, en Bordewijk. De stem die voor ons de schatkamers van de Nederlandse literatuur opende en ons enthousiast meesleepte door dat betoverende luilekkerland.
‘Zeg maar Jan.’
‘O nee’, protesteer ik. ‘Geen sprake van. Dat kan ik niet.’
De leraar, die mij de schoonheid en de kracht van taal heeft laten ervaren en die mij de magische spanning tussen pen en papier heeft laten voelen, is Meneer Van Houts. En niet Jan.
- Meneer van Houts, mijn leraar Nederlands.
Een oud 6-mm filmpje, gered van de vuilnisbak, heeft het verleden wakker geschud. Schokkerige zwart-wit beelden. Het is mei 1960, onze laatste schooldag op het Zaanlands Lyceum en we vieren dat, uitgedost als piraten, Zaanschuimers. We schuimen op dekschuiten over de Zaan, drinken bier, overmeesteren ons schoolgebouw en nuttigen op het plein ons galgenmaal. Straks moeten wij eindexamen doen. Het is de laatste dag dat we uitbundig kunnen spelen, de laatste dag dat we jongens en meisjes zijn. Het vergeten filmpje leidt tot een reünie. Goh, wat zijn we oud geworden en springlevend gebleven. Beelden, foto’s, herinneringen. Weet je nog? Verrek, is dat niet James? Een volstrekt kale man maakt zijn entree. Onze leraar Engels van toen. The farmer made his breakfast. De boer maakt zijn broek vast. Dag, meneer De Vries! Hij herkent niemand meer van ons.
Hoe zal het met onze andere leraren zijn? Klaas, Prudje, Zoeter, Daantje? Nee, nee, nee, nee. Van Houts dan? Die was nog jong. Die is er slecht aan toe, meldt één van ons, dement als een deur en stokdoof. Dat doet me pijn. Ik had hem graag nog een keer willen spreken en vertellen wat zijn lessen voor mij hebben betekend. Hij plaatste mijn opstel uit de eerste klas in de schoolkrant. Vanaf dat magische moment wist ik wat mijn toekomst was: schrijver worden.
Mijn opstel in de schoolkrant.
Nu zitten we tegenover elkaar aan tafel en bekijken elkaar met de glimlach van goede herinneringen. Voor hem mijn Zaans groentje, waarin ik een opdracht heb geschreven.
‘Heel mooi.’
‘Het komt recht uit mijn hart’, zeg ik, ‘geen woord gelogen.’
‘Je moet duidelijk praten’, maant Corry, zijn vrouw. ‘Jan is nogal doof’.
‘Ik versta je heel goed, hoor’, zegt mijn oude leraar. ‘En dankjewel, Jelle, heel mooi.’
‘Jelte’, verbeter ik.
De huiskamer is ordelijk en overzichtelijk. Het mierennest aan kinderen is verdwenen, de moeder ook. Gebleven zijn de boeken, samengeperst in hoge kasten langs de muren. Boven zijn er nog veel meer. Hij kent ze feilloos bij naam en toenaam, schiet als een jonge hordeloper de trappen op naar tweehoog en komt binnen de vier minuten zonder hijgen naar beneden met als zegepraal het boekje, waarop ons gesprek was uitgekomen. Hij moet toch al bijna 90 jaar zijn, maar zijn enthousiasme houdt hem vitaal.
Ja, die boeken. Zijn schooltas zat er vol mee. Dan las hij voor. Nee: droeg hij voor, sleurde hij ons mee, maakte ons hongerig naar meer. Vestdijk, Nescio, Gijsen, Claus, Hermans, hij toverde ze uit zijn actentas en bracht ze tot leven, maakte ze tot vrienden voor het leven. Hij was ook de regisseur van de schoolkrant en ieder nummer was een nieuw hoogtepunt van humor, creativiteit en bevlogenheid. Zijn huis aan de Bachlaan stond open voor al zijn leerlingen. Hij schreef poëzie en publiceerde een gedichtenbundel. Hij hield van zijn leerlingen en verwende hen met zijn lessen. Hij kocht het Zaanlands Boekenhuis leeg om ons te verrassen met de nieuwste romans. Hij inspireerde en betoverde. Zulke leraren maken ze niet meer tegenwoordig.
Iedere dag een paar geometrische figuren.
Aan de wand hangen gekleurde geometrische figuren, de meeste op briefkaartformaat. Hij maakt er iedere ochtend drie. Terwijl hij vertelt, kijk ik naar zijn handen, denk aan wat ze schreven. In potlood een paar regels onder je opstel. ‘Goed werk’, stond er dan. ‘Goed geschreven! Nieuw, origineel geluid.’ Hoe kwam mijn opstel eigenlijk in de schoolkrant, bedenk ik me plotseling. Er waren toen toch geen kopieerapparaten? Schreef hij zo’n opstel dan helemaal over? De gedachte ontroert me.
Ik kijk meer dan ik luister. Ik hoef ook niet alles van u te weten. Ik ben hier voor mijn kleine offerande van dankbaarheid. Ik hoop dat uw leven u het plezier en de warmte heeft gegeven waar u recht op heeft, omdat u anderen zoveel plezier en enthousiasme hebt gegeven. En dat dat warme, onstuimige hart van u nog heel lang mag bonken en bruisen.
Dank u wel, meneer Van Houts.
14 augustus 2012 om 20:11
Vandaag stuurde ik onderstaande mail naar Corry en Jan:
Betreft: Mijn oude leraar.
Tsjonge,mijn god.Wat een ontroerend mooi verhaal.
En het is allemaal zo correct en waar.
Hulde aan Jelte Rep.
Wat ben ik toch een gezegend mens,dat ik jullie morgen weer mag ontmoeten,
Menno
5 september 2012 om 14:04
Nee, ik zou hem niet herkend hebben op straat en ook niet op de meegestuurde foto voor de reunie en zelfs met voorkennis zag ik in die foto eerder de gelijkmatige trekken van Bos. Maar nu, met de foto hierboven met de grote, open ogen zie ik weer iets terug van de bevlogen leraar van Houts.
‘De Visser van Ma Yuan’ is altijd in mijn herinnering gebleven. Een maand geleden bezocht ik de tentoonstelling over Lucebert in het Cobramuseum en ik was verheugd dat gedicht daar tegen te komen.
Voor mijn mondelinge eindexamen vroeg hij me of ik niet een gedicht zou willen behandelen. ‘Nee, veel te eng’, vond ik dat. Maar hij deed het toch. Helaas weet ik niet meer welk gedicht van Nijhoff hij gekozen had, maar het was raak.
Laatst was ‘Under milkwood’ weer in beeld. Waarschijnlijk hebben we de Nederlandse vertaling gehoord in de klas, maar – Engels of Nederlands – de stemmen, de sfeer, het nieuwe, ik kan het zo weer oproepen.
Dank, mijnheer van Houts!
27 september 2012 om 09:31
Beste Jelte, mijn leven heeft een andere wending genomen, waardoor ik weinig thuis ben en even minder betrokken bij binnenlandse zaken, uitgezonderd alles wat je schrijft over Van Houts. Heb je toevallig een email-adres van hem voor deze grumpy old man? En waar vind je Van Houts dichtbundel?.
’t Ga je goed, ai, ai, your grumpy old
Bert
2 november 2012 om 11:15
Hi grumpy old Bert,
Het e-mailadres van de familie Van Houts luidt:
41bos@hetnet.nl
Doe mijn oude leraar mijn hartelijkste groeten.
Jelte
5 maart 2013 om 08:14
Ik heb met veel plezier op het ZL gezeten. Een van de beste Lyceums. Of wellicht de beste. Dat kwam door de leraren die ons kennis en bezieling bijbrachten. Ik ben daar nog steeds dankbaar voor. En als iemand mijn mening vraagt zeg ik: kijk eens naar al die succesvolle mensen, die komen van het ZL! Ja, de Zaanstreek, daar gaat mijn hart naar uit. Ik woon al 16 jaar in de USA maar dit jaar komen we terug naar NL. Dan zien we al onze vrienden daar weer.
Wanneer is de volgende reünie? Daar zie ik erg naar uit. Ik zat in klas 1962 meen ik.
Op linked in sta ik http://www.linkedin.com/pub/cj-cees-jan-koomen-phd-msc/0/117/a64
10 juni 2013 om 10:59
Beste Jelte,
Dank voor je relaas over het bezoek aan “Meneer Van Houts”.
Mij heeft hij leren lezen en in de spin off daarvan leren denken.
Leren denken en leren voelen en leren je emoties, vluchtig, op papier te zetten om te kunnen bewaren en later nog eens te lezen, om jezelf te leren kennen: dacht ik zo toen ik zo oud was ?
Met hartelijke groet, ik ga Meneer Van Houts mailen !
Henk van Wel
26 juli 2013 om 14:44
Ik kan alleen maar hopen dat mijn leerlingen van nu binnen een jaar of 45 ook zo over mij schrijven…
28 oktober 2014 om 10:13
Beste Jelte,
Nu, jaren later (nov 2014) was ik op internet op zoek naar Van Houts. Ik heb hem slechts 1 jaar gehad, mijn eindexamenjaar in 1977. Door dat ene jaar les van Van Houts is mijn hele leifde voor taal, lezen en literatuur veranderd. Ik kreeg van hem hoge cijfers voor mijn opstellen en op mijn eindexamen had ik voor Nederlands het hoogste cijfer van al mijn vakken (terwijl ik Gym B deed).
Een jaar of 10 geleden ben ik weer gaan schrijven, maar dan voor de lol, als amateur. Mede daarom denk ik vaak aan hem.
Heerlijk om je verhaal te lezen en de foto te zien. Dank je!
14 juli 2015 om 21:55
Toevallig.. maar echt waar, ik ben op zoek naar mijn oude leraar Duits en VWO bovenbouw mentor, Menno Nieuwhoff. Via google kwam ik hier terecht. Misschien dat iemand mij kan zeggen of de persoon die hier onder deze naam heeft gepost, degene is die ik zoek?
21 maart 2024 om 09:45
Beste Jelte,
Prachtig stukje!
Ik wilde vragen of jij de gedichtenbundel van Jan van Houts hebt? Ik ben ernaar op zoek. Ken je het gedicht Duinkind? Dat zou ik erg graag herlezen. Het is het lievelingsgedicht van mijn vader.
Alvast bedankt voor je moeite.
Vriendelijke groet,
Martine Clausen
21 maart 2024 om 13:19
Beste Martine,
Jazeker heb ik die bundel nog en het gedicht staat er ook nog steeds in. Ik schrijf het voor je over:
DUINKIND
Als ze opeens verschijnt
met de zwier van haar zeven jaren
bovenaan het koperdoffe duin
wordt al het licht van de hemel
haar blijde figuurtje.
Haar lach die ver en dichtbij
ritselde en klaterde
staat opeens recht:
het klaar geluid van louter los zijn.
Dan is ze weer weg:
en langs de wijde hemel
drijft de dag dat ze kwam
en roept haar stem voor het eerst.