Spoor door Hilversum -1
Vreemd om als toerist naar je eigen woonplaats te wandelen en er ook nog overdonderd te worden door allerlei nieuwe ontdekkingen! We volgen het Westerborkpad, in het spoor van de joden die per trein van Amsterdam-Muiderpoort afgevoerd werden naar Westerbork. Hilversum ligt ook op die route.
We zwerven al sinds jaar en dag over de Westerheide, maar het Westerborkpad leidt ons naar Hilversum over een leuk pad, dat we nog nooit gelopen hebben. Achter de groene bosschages piept een onzichtbare trein. Op deze wandeltocht is de spoorlijn nooit ver weg. Over de Laan 1940-1945 lopen we Hilversum binnen, voor ons bekend terrein. Links zullen we zo meteen een eerste gedenkteken zien: een steen uit de groeve van Mauthausen. Maar er is niets te zien. Het monumentje is verdwenen. Nee, roepen mijn wandelgenoten, je bent in de war. Het monumentje staat heel ergens anders. Het wandelgidsje geeft hen gelijk. Pagina 69 laat zien dat het monument op de oude begraafplaats ‘Gedenkt te Sterven’ staat, in het oude hart van ons dorp.
Deze steen uit het vernietigingskamp Mauthausen zij de komende generaties een teken. 5 mei 1970.
Ben ik al aan het dementeren? Ik meen toch stellig dat er twee gelijkvormige monumentjes waren op de Laan 40-45, één voor Nederlands-Indië en één voor Mauthausen. Ik ben er vaak genoeg langs gekomen. Vooral de Mauthausensteen intrigeerde mij, omdat die steengroeve uitgebreid ter sprake komt in mijn documentaires over het Englandspiel en omdat ik me afvroeg waarom zo’n steen op zo’n willekeurige plaats terecht kwam. Google stelt me gerust: ik dementeer nog niet. De Mauthausensteen werd in 1970 op de Laan 1940-1945 geplaatst op initiatief van de joodse verzetstrijder Bill Minco. Hij was een 18-jarige scholier toen hij door de Grüne Polizei van school werd gehaald en twee maanden later met 17 anderen uit de Geuzengroep ter dood werd veroordeeld. Hij is één van De achttien doden van Jan Campert, maar omdat hij nog minderjarig was werd zijn straf omgezet in levenslang. Hij belandde in verscheidene concentratiekampen, o.a. drie maanden in Mauthausen, maar overleefde de oorlog.
Ik ben drie keer geboren, placht Minco te zeggen: toen ik ter wereld kwam, toen mijn doodstraf werd omgezet in levenslang en toen ik uit de vernietigingskampen werd bevrijd.
Het monumentje lag hem na aan het hart. Toen het in 1973 werd geramd door een auto en de steen onherstelbaar werd beschadigd, ging Minco opnieuw naar Mauthausen om een tweede steen te halen, zodat het monument kon worden hersteld. Maar de twee gedenktekens stonden op een beroerde plek: weinig prominent, vlak langs de kant van de laan, omgeven door overwoekerende struiken en aan het oog onttrokken door langgeparkeerde vrachtwagens. Toen begraafplaats ‘Gedenkt te Sterven’ gerenoveerd werd, is de Mauthausensteen daarheen verplaatst.
Dondersstraat, waar ooit een winkel van Sinkel was.
Voordat we de steen daar kunnen bekijken, voert de route ons via een omweg naar het station. Die omweg heet de Dondersstraat. Ik ken de Dondersstraat alleen omdat ik er wel eens mijn auto heb geparkeerd. Hier had, vertelt ons boekje, de familie Philips een winkel van Sinkel, die in november 1942 door de nazi’s in beslag werd genomen. Het gezin (man, vrouw, vier kinderen) werd gedwongen naar Amsterdam te verhuizen. In april 1942 werden ze opgepakt en naar Westerbork getransporteerd. Drie maanden later werden ze bij aankomst in het Poolse vernietigingskamp Sobibor meteen vergast. De zoon, gedeporteerd via kamp Vught, stierf 16 maanden later in een keihard werkkamp, niet ver van Sobibor.
Ons boekje geeft geen huisnummer van de voormalige winkel van Sinkel. We kijken onzeker rond in de straat, maar alle huizen zwijgen over het zwarte verleden, en we vervolgen onze tocht, opgezadeld met meer vragen dan antwoorden. Waarom worden we herinnerd aan de familie Philips? Omdat het zo’n tragisch verhaal is? Is het uitzonderlijk tragisch? Hoeveel straten en gezinnen trof het zelfde lot? Welke indruk maakte het verdwijnen van het gezin op de buren, de klantjes, de leveranciers?
Zwaar beveiligde joodse begraafplaats Hilversum.
Na Loosdrecht komen we uiteindelijk bij weer een station: Hilversum-Sportpark. In een van die sjieke straten daar waarschuwt één van onze blauw-rode merktekens: struikelstenen aan overkant. In het armlastige Hilversum ligt geen enkele trottoirtegel recht. Struikelstenen? Wat zijn dat nou weer?
(wordt vervolgd)
16 februari 2013 om 23:05
Ik heb uw boek Englandspiel in mijn bezit sinds de uitgave, heb dit meermaals gelezen. Daarnaast heb ik destijds de documentaires gezien op tv.
Ik ben heel erg geinteresseerd in beiden. Weet u of de documentaires ooit nog eens uitgezonden worden ? Is er een kopie van verkrijgbaar ? Ik hoop van harte dat dit stuk fascinerende geschiedenis niet verloren gaat voor de huidige generatie. Het gaat immers om verregaande moed, trouw en geloof in een goede toekomst, door grof verraad en collaboratie volledig vernietigd.
17 februari 2013 om 09:43
Het boek Englandspiel is niet meer in de boekhandel te koop. Wel wordt het regelmatig aangeboden via het internet: Marktplaats bijvoorbeeld.
Of de documentaires over het Englandspiel nog eens uitgezonden zullen worden is een zaak van de omroep. Daarvoor zou u bij de NCRV moeten informeren.
Kopieën van de serie kunnen gemaakt worden door Beeld en Geluid in Hilversum, maar dat is een kostbare zaak en u krijgt dan dvd’s zonder titels en ondertitels.
Jelte Rep
8 november 2013 om 17:23
Goedendag meneer Rep! Ik ben een achterneef (hij zou mijn grootoom zijn geweest) van Han Jordaan. U schreef al over hem in uw nog steeds het beste boek over het Englandspiel! Ik ben nu 47 jaar oud, maar altijd al geïnteresseerd geweest in Han.
Mijn moeder is een Jordaan; dochter van een broer van Han: Herman Jordaan. Herman bood hem in 1942 even onderdak in Rijssen, nadat hij daar afgesprongen was. Han heeft mijn moeder als baby toen nog in de armen gehad alvorens naar o.a. Hilversum te vertrekken.
In mijn familie hebben wij inmiddels veel materiaal over hem als persoon verzameld en de oorlogsperiode is mede dankzij Huib Lauwers ook nog redelijk gedocumenteerd.
Mijn vraag is nu aan u of u tijdens uw onderzoek van destijds nog wel eens iets over Han hebt vernomen dat niet in uw boek is gekomen? Ik wil voor mijn studie namelijk graag zoveel mogelijk over hem weten ten tijde van de oorlog. Maar ook over zijn karakter; de ongezouten versie als deze er is!
Alvast veel dank voor uw aandacht in deze en groet! Joost Rethmeier.
11 november 2013 om 21:14
Alles wat niet genoemd kon worden in de documentaire tv-serie is opgenomen in het boek Englandspiel. Ik kan u dus helaas niet helpen aan meer informatie. Mijn belangrijkste bronnen waren de familie Jordaan en de heer Huib Lauwers, bronnen die u zelf ook hebt geraadpleegd.
Ik hoop dat uw studie naar Han Jordaan resultaten oplevert. Han Jordaan heeft een belangrijke en dappere rol gespeeld in het Englandspiel.
Jelte Rep