Weer tijd voor Englandspiel
Englandspiel komt weer voorbij. Dat gebeurt iedere vier, vijf jaar. Dan laait de belangstelling weer op voor het tragische spionagespel tussen Duitsland en Engeland, dat zich in de Tweede Wereldoorlog voltrok. Omdat inmiddels (bijna) alle getuigen zijn overleden maar mijn boek nog steeds bestaat – zij het alleen antiquarisch – ben ik steeds een van de eersten, die wordt benaderd. Dit keer kreeg ik op bezoek: een correspondente van de Volkskrant, een redactrice van Elsevier en een journalist uit Londen, alle drie ongeduldig trappelend om te publiceren.
De opgedoken brief van Trix Terwindt.
Anja Sligter van de Volkskrant was gegrepen door een schrijfsel van Trix Terwindt, dat onlangs opdook. Terwindt was een stewardess bij de KLM, die boven Nederland werd geparachuteerd maar door het Englandspiel rechtstreeks in handen van de Duitsers sprong. Zij is een van de vier overlevenden van het Englandspiel. Ik heb haar destijds uitvoerig gesproken en na mijn boek en de televisieuitzending bleef ze met mij corresponderen, tot vlak voor haar dood. Sligter wilde honderd en een dingen weten. Maar het is inmiddels zo’n dertig jaar geleden dat ik die gesprekken voerde dus alle details weet ik niet meer. Ik weet alleen dat ik haar een kwetsbare en warme vrouw vond, verscholen achter een dik pantser van wantrouwen. Gelukkig voor Sligter was ik niet haar enige bron. Ze heeft inmiddels een goed portret over Trix Terwindt kunnen schrijven in de Volkskrant van 9 september 2008.
Ingrid van der Chijs, redactrice van Elsevier, ondervroeg me ook diepgaand over Trix Terwindt. Ze gaat eerst een kind baren en dan in haar vrije tijd een boek schrijven over Terwindt en een andere KLM-stewardess Hilda Bongertman, die een vurige NSB-ster was en in de oorlog dus een heel andere richting koos dan Terwindt. Hoe kan je zoveel jaren na hun beider dood nog over hen een boek schrijven, vroeg ik me hardop af. En zou Terwindt dan wel willen: samen met een NSB-er te boek worden gesteld? Trix had nogal uitgesproken meningen. Maar Ingrid is vol goede moed en maakt graag gebruik van mijn aanbod haar pennenvruchten van tijd tot tijd te lezen. Volgend jaar moet haar boek verschijnen.
Trix Terwindt als stewardess.
Dat ik nog nooit van Roger Beam had gehoord, verbaasde me toen hij mij belde, want volgens zijn aankondiging werkte hij als journalist voor The Times, The Observer, The Sunday Times, The London Evening Standard en de Daily Mirror, en als tv-producer voor de BBC, ITV en Channel 4. Hij gaat een boek schrijven dat ingaat tegen het instituut prof. M.R.D. Foot, het Britse equivalent van onze professor L. de Jong. Beam meent dat Foot’s British Official History (2001) niet de volledige waarheid bevat. Getuigen en onlangs vrijgegeven documenten duiden er volgens Beam op, dat MI6 al in een heel vroeg stadium wist van het Englandspiel maar liet na SOE te waarschuwen en moet dus, als Beam gelijk heeft, verantwoordelijk worden gesteld voor de dood van de 54 Nederlandse geheime agenten, de omgekomen vliegtuigbemanningen en verzetsmensen.
De grootste klus was een uitgever te vinden, vertelde Beam toen ook hij mij opzocht, in gezelschap van de sympathiek Jo Wolters, schrijver van Dossier Nordpol (Boom, 2003). De Britten maken zich niet erg druk om die vermoorde Nederlanders en zeker niet als het hun schuld blijkt te zijn. Tegen het schrijven ziet Beam niet op, hoewel hij daar slechts drie maanden voor heeft. Hij heeft veel materiaal verzameld in de National Archives en in het Imperial War Museum en gesproken met onder andere ontcijferaars en telegrafisten van SOE en MI6. Mij heeft hij ook het hemd van het lijf gevraagd maar het blijft lang geleden dat ik me zo intensief met het Englandspiel heb bezig gehouden. Hij moet het doen met mijn boek en de vijfdelige televisieserie die mijn monsterklus hebben opgeleverd.
Nadat alle schrijvers weer vertrokken waren kon ik me weer bezighouden met mahjong maar ook daar dook – heel onverwacht – het Englandspiel op.Op een van mijn cursussen kwam een vrouw haar antieke mahjongspel aan te bieden. Ze speelde er nooit meer mee en wilde het wel verkopen. Het bleek een oude bekende te zijn: Hettie Hart, de vrouw van Gerrit Hart, mijn schoolvriend die de montage heeft gedaan van Englandspiel en daarmee voor een groot deel het succes heeft bepaald. Sinds de dood van Gerrit heb ik Hettie niet meer gezien. Ze heeft het nog steeds moeilijk met zijn stomme dood. Ik ook. Over wat ik van Gerrit herinner schrijf ik een volgende keer.
15 december 2008 om 08:20
dag mijnheer rep, ik heb een vraagje, ik vond in het correspondentiearchief van het niod een brief van lou de jong aan de ncrv van okt. 1978, daarin doet hij enige suggesties over wat te doen op televisie met het Englandspiel. Heeft u zich ooit iets van zijn suggesties, visie etc aangetrokken?
dank voor een antwoord
19 december 2008 om 23:31
Beste mijnheer Van der Heijden,
Programmamakers bij de NCRV mochten wel via de televisie het hele Nederlandse volk toespreken, het was hen niet toegestaan op NCRV-briefpapier te corresponderen. Dat recht was slechts voorbehouden aan afdelingshoofden, die er op deze manier op konden toezien dat hun ondergeschikten geen financiële verplichtingen of afspraken aangingen. Ik heb dus nooit op NCRV-briefpapier gecorrespondeerd met prof. dr. L. de Jong.
De bedoelde brief zal terecht gekomen zijn bij het toenmalige hoofd drama, Ruud Keers. Het oorspronkelijke plan was om een drama-serie over Englandspiel te maken. De voorbereiding van die serie was al in een ver gevorderd stadium toen de NCRV-leiding in februari 1978 het plan afblies. Als reden werd opgegeven dat de kosten te hoog opliepen om een kwaliteits serie van negen afleveringen op te nemen. De serie zou een derde van het jaarbudget van de NCRV-televisie opslokken.
De scripts van deze serie waren geschreven op basis van de research waaraan ik op dat moment vier jaar had gewerkt. De dramaserie zou besloten worden door een documentaire van mijn hand, waarin de overlevenden van het Englandspiel hun commentaar zouden leveren. De opnames voor die documentaire waren op dat moment al grotendeels achter de rug. Ook was de eerste druk van mijn boek Englandspiel al verschenen – in november 1977.
Toen de dramaserie afgeblazen werd, kreeg ik het verzoek om de dramaserie om te bouwen tot een documentaire serie. Om de uitdaging en om vier jaar werk te redden, heb ik ja gezegd. Het werden vijf documentaires, die uitgezonden werden in januari 1979.
In oktober 1978, toen dr. De Jong zijn brief aan de NCRV schreef, zaten de opnames er al op en was ik druk doende met de montage van de vijf documentaires. Waar zijn suggesties op sloegen, weet ik niet, maar het is onwaarschijnlijk dat ze op dat moment als waardevol werden beschouwd.
Overigens heb ik tijdens mijn research uitvoerige gesprekken gevoerd met dr. L. de Jong over het Englandspiel en heb ik zijn manuscript over die gebeurtenis mogen lezen. Suggesties tot veranderingen heeft hij ook van mij overgenomen. Naderhand heeft hij mij ook persoonlijk gecomplimenteerd met mijn boek en serie. ‘Buitengewoon goed”, waren zijn woorden.
19 januari 2009 om 19:20
Hallo Meneer Rep,
Kunt u mij uitleggen hoe het mogelijk dat SOE niets ondernam tegen mogelijke overname van Nederlandse marconisten terwijl er binnen SOE ook twijfels waren. Met name Leo marks maakt er melding van in zijn boek Between Silk and Cyanide. Het verbaasde hem dat de er nooit verminkte berichten uit Holland kwamen en hij nam de proef op de som en liet na een bericht naar Holland de tekst afsluiten met HH (Heil Hitler), wat prompt ook op dezelfde wijze beantwoord werd.
Toen hij zijn twijfel probeerde aan te kaarten bij zijn leidinggevende kreeg hij te horen zich er niet mee te bemoeien. Met andere woorden wist men ook binnen SOE al van het dubbelspel?
Antwoord: Nee, ik kan het niet uitleggen en waarschijnlijk niemand meer. Het geeft royaal voedsel aan allerlei veronderstellingen en theorieën, die nooit meer bewezen kunnen worden. Ook in dat opzicht is Englandspiel een triest verhaal. Jelte Rep.
12 juli 2009 om 13:03
Geachte heer Rep,
Eerder deze week heb ik uw befaamde boek “Englandspiel” uit 1977 weer eens ter hand genomen. Zijn er nog hoofdrolspelers van dit drama in leven? (de heer Hers was in 2003 nog in leven, maar was toen ook al 86 jaar oud). En is er voor zover u weet ooit een biografie over Lodo van Hamel verschenen?
Met vriendelijke groet,
Emiel van Wezel
Antwoord: Helaas zijn alle hoofdrolspelers uit het Englandspiel inmiddels overleden, ook de heer Hans Hers naar ik meen. Het is dan ook 67 jaar geleden dat deze tragedie begon. Naar mijn weten is er nooit een biografie over Lodo van Hamel verschenen – merkwaardig eigenlijk want hij was een zeer boeiende persoonlijkheid en zeer gedreven in zijn opvattingen.
22 juli 2009 om 18:42
Geachte heer Rep,
Het is in dezelfde tijd geweest dat u met de serie en uw boek bezig dat het bestaan van Blechley Park wereldkundig werd. Ook daarna zijn publicaties van Masterman vrij gekomen (reeds in 1946 geschreven) waaruit het bestaan van dubbelspel toegegeven is.
Indirecte bewijzen kunnen meer klaarheid brengen. Min maal min is ook plus. P.J. Hoets en J. Wolters tonen dit aan. Overal worden fouten gemaakt en een van deze fouten is het bewijs. Nu alleen nog de fout vinden. Er wordt aan gewerkt, blijf de website http://www.englandspiel.eu volgen.
Met vriendelijke groet Adri Wijnen
17 augustus 2009 om 20:21
Weet U de laatste verblijfsplaats / woonplaats van Ben Ubbink?.
Ik weet dat hij inmiddels ook is overleden. Volgens mij heeft hij een zoon, woonplaats is mij onbekend. Bij voorbaat dank.
m.vr.gr.
S.van der Zee
Naschrfit: Wie kan S. van der Zee helpen aan het adres van de gevraagde gegevens over Ben Ubbink?
26 augustus 2009 om 11:40
Geachte heer Rep,
Mijn echtgenote Elly Smit is een dochter van de heer Cees (of Kees) Smit, van indertijd Smit Bally Den Haag. Zij is ter wille van de kinderen en kleinkinderen het verhaal van haar door de Duitsers gefusileerde vader aan het onderzoeken en op te schrijven. Zij heeft er veel over gelezen en we hebben ook samen gekeken naar het gedeelte Trix Terwindt van de Englandspiel-DVD, waarin haar vader heel duidelijk voorkomt. Helaas heeft die DVD geen ondertiteling en kunnen we vooral de Engels- en Duitstalige fragmenten niet duidelijk verstaan. Misschien heeft u nog een exemplaar met ondertiteling want het instituut Beeld en Geluid kan ons dat niet naleveren.
Verder zouden we het op prijs stellen als u speciaal over Cees Smit nog uitgebreidener informatie zou kunnen geven. De familie van de vorige generatie is allemaal overleden, zodat we dat aan hen niet meer kunnen vragen.
Bijvoorbaat onze hartelijke dank
J.M.J. van der Pol en Elly Smit.
Naschrift Jelte Rep: Alle relevante gegevens die ik destijds heb verzameld, heb ik verwerkt in mijn boek ‘Englandspiel’. Ik beschik niet over verdere gegevens.
Ook beschik ik niet over een dvd met ondertiteling voor de Engelse en Duitse fragmenten.
Wie dat wel heeft en de familie van Cees Smit een plezier wil doen, vraag ik vriendelijk om hier te reageren.
27 augustus 2009 om 21:55
Beste Joop van de Pol,
Van een aantal uitzendingen heb ik een DVD; ik weet echter niet precies welke u bedoelt. Op 6 sept a.s. is er een samenkomst over het Englandspiel. Op de website kunt u meer vinden via de menukeuze diversen/samenkomst. Ook vindt u daar mijn e-mail adres.
Gezien de korte tijd tot 6 sept kan Jelte Rep dit mailtje mogelijk doorsturen.
Met vriendelijke groet Adri Wijnen.
11 oktober 2009 om 08:09
S. van der Zee
Het laatst bekende adres van Ben Ubbink was in 1991
Boulevard Eversten 108
4382 AG Vlissingen
Ben had een zoon ROLF die nu ongeveer 46 jaar moet zijn.
Met vriendelijke groeten Ton van Bilsen
18 oktober 2009 om 08:46
Zag dat er iemand wilde weten wat het laatste adres was van Ben Ubbink. Hij heeft tot aan zijn dood gewoond in Vlissingen.
Hij had inderdaad een zoon.
Ik weet het zeker, want mijn moeder heeft tot aan zijn dood contact met hem gehad.
Marijcke van Bilsen
25 oktober 2009 om 17:31
Beste mensen,
Heeft Hans Hers iets te maken met de (vroegere) arts F. Hers te Wassenaar?
Graag ontvangen wij uw antwoord.
Ontvangt onze vriendelijke groeten,
Charles Destrée,
kaak@wanadoo.fr
14 november 2009 om 00:55
De heer Hers had zijn praktijk in Oegstgeest. Hij had een zeer goed geheugen en wist op latere leeftijd nog verbluffend goed hoe GSIII (en hijzelf…..) te werk gingen voor 1940, en hoe dit doorwerkte in de periode erna. Hers wist hoe het zat.
Lodo van Hamel heeft hij nooit kunnen vergeten, gezien de foto van Lodo in z’n werkkamer.
8 november 2010 om 23:00
Mijnheer Rep,
Uw boek over het Englandspiel heb ik al vaak gelezen; eens per zoveel jaar pak ik het weer. Ook heb ik destijds al de documentaires op t.v. gezien. WO II interesseert en boeit mij. Denkt u dat er ooit nog een uitzending komt ? En kent u iemand die de documentaire op VHS of op DVD heeft ? Ik zou heel graag de documentaire nog eens willen zien.
11 november 2010 om 21:14
Mieke,
Ik weet van geen plannen om op korte termijn opnieuw de serie ‘Englandspiel’ uit te zenden. Als je de serie nog eens zou willen zien ben je aangewezen op iemand, die de uitzendingen op VHS-band heeft gezet en aan jou wil uitlenen.
Zijn er bezoekers van dit weblog die Mieke kunnen helpen?
Zo niet, dan moet je de serie bestellen bij Beeld en Geluid: http://archieven.beeldengeluid.nl. Je krijgt na enige tijd dan de delen, zoals ze indertijd op film stonden, dus zonder ondertiteling en aftiteling. Dat werd destijds live tijdens de uitzending gedaan. Per deel kost het ongeveer € 30.-
29 december 2010 om 08:55
Voor mensen die zoeken naar de serie van Jelte Rep over het Englandspiel, kunnen eventueel contact met mij opnemen.
Ik heb de samenvatting van de serie op video zoals hij is uitgezonden door de NCRV in 1980 en later herhaald in 1995, met daarin ook het bezoek van Jelte Rep en Leo Marks aan Huub Lauwers .
Let wel, het is een 2 uur durende samenvatting, dus niet de 5 delige serie die te koop is bij Beeld en Geluid. Ook heb ik een Engelse documentaire over het Englandspiel, waarin o.a. Huub Lauwers, Trix Terwindt en Ben Ubbink hun verhaal doen. Volledig ondertiteld. mews@kabelfoon.nl
17 oktober 2015 om 19:23
Geachte heer Rep,
Ik ben nu bezig met het boek (Engelstalig) van Leo Marks. Hieruit komt het beeld naar voren dat de Engelsen al vroegtijdig op de hoogte waren dat er het nodige mis was met de berichten uit Nederland, te beginnen met Ebenezer (Lauwers).
Verder maak ik eruit op dat er redenen van competitie tussen SOE en MI6 waren om niet aan de bel te trekken.
Staaft dat niet jouw conclusie in jouw boek Englandspiel en niet die in het boek van Hans Hoets?
18 oktober 2015 om 09:22
Geachte heer Willemse,
Het is te lang geleden sinds het verschijnen van mijn boek om nu nog commentaar te leveren op andere publicaties. Wel heb ik destijds zowel Leo Marks als Hans Hoets gesproken, maar geen van ons drieën kon de ander overtuigen van zijn gelijk. Zonder harde bewijzen blijft het gissen en harde bewijzen zijn er niet. Mijn eigen conclusies vind ik nog steeds zeer aannemelijk.
30 november 2015 om 17:34
Ik ben op zoek naar het adres van een villa in Scheveningen die door de Orpo werd gebruikt als luisterpost om zenders van geheime agenten op te sporen.
In het boek Englandspiel van meneer Rep staat te lezen dat het hoofd van deze post een Lt. Heinrich was die samen met vier onderofficieren en secretaresse de zaak runden. De ploeg bestond waarschijnlijk verder nog uit 20 marconisten die in shiften 24 uur per dag, zeven dagen in de week de ether afspeurden. Later is deze post ‘Funk Beobachtungsstelle’ naar Driebergen verplaatst.
5 maart 2018 om 13:31
Geachte heer Rep,
Zeer recent heb ik uw goede en complete boek over het Englandspiel weer eens met zorg en aandacht gelezen. Reden: ik geef zelf lezingen over dit onderwerp en ik wilde een aantal details opfrissen.(zie:https://www.deschakelalbrandswaard.nl/nieuws/algemeen/37717/volle-bak-bij-eerste-verhalenhuis-)
Mijn rechtsgevoel speelt altijd op als ik lees dat zowel Schreieder als Giskes na de oorlog zijn vrijgesproken. Persoonlijk vind ik de conclusie van de rechtbank veel te gemakkelijk dat men militair was en gewoon het werk naar beste kunnen heeft uitgevoerd (dat argument gebruikte immers vrijwel iedere Duitser die als bezetter taken uitvoerde).
Op pagina 319, 320 en 325 schrijft u met name over de rol van Schreieder, als die moeite doet om op te komen voor ‘zijn’ gevangenen. Het wekt bij mij sterk de indruk dat hij ‘schone handen’ wilde houden.
Mijn vragen zijn: 1) Op basis waarvan schrijft u dat? welke bronnen heeft u gebruikt (rechtbank verslagen?)
2) Heeft u Schreieder en Giskes ooit zelf gesproken (Giskes overleed kort voor de tv-opnames) en zo ja welke indruk maakten zij op u? Oprecht/integer? Met name Schreieder tracht in zijn eigen boek een beeld te schetsen van een ‘sportieve strijd’ met veel warme sympathie voor z’n tegenstanders. Het komt op mij ongeloofwaardig over van iemand die ondubbelzinnig z’n huid wil redden.
3) Op pagina 348 beschrijft u de pogingen van Kas de Graaf, die uitgaat van verraad aan Britse zijde. De initiaal B blijkt niet van Bingham maar van (Guy) Burgess te zijn (volgens u onmogelijk).
Zou de B niet van Anthony Blunt geweest kunnen zijn? Ook immers een ‘mol’ van the Cambridge-five. Deze Blunt was toch de rechterhand van Bingham?
Dan wordt het nog complexer, zou er dan een Russische variant denkbaar zijn?
4) Hoe betrouwbaar was Kas de Graaf?
Ik kom veel berichten tegen dat hij zelf behoorlijk verdacht was,: vóór de oorlog NSB-sympathie, verdacht van spionage voor de Duitsers, om hem heen wordt steeds iedereen gearresteerd, hij loodst ‘King-Kong’ naar Prins Bernhard, etc.
Tot zo ver. Bij voorbaat hartelijk dank voor uw reactie!!
Groet, Jaap Kooimans
10 maart 2018 om 15:24
Geachte heer Kooimans,
Het is te lang geleden dat ik mij verdiepte in het Englandspiel. Daarom ben ik niet meer in staat steekhoudend commentaar te geven op uw vragen. Giskes overleed enkele dagen voordat ik hem zou ontmoeten, maar Schreieder heb ik wel uitvoerig gesproken. Ik herinner me wel dat ik daar zeer dubbele gevoelens bij had. De man die zoveel geheime agenten in de val heeft laten lopen, deed zich voor als een vriendelijke, gastvrije Beier.
13 mei 2020 om 14:56
Beste Jelte Rep,
Is de documentair nog ergens terug te kijken? ik kan me herinneren dat ik tijdens de opnames in beeld ben gebracht toen jullie filmopnames maakte in Oosterbeek. Mijn wens is om dit ooit nog eens terug te mogen lijken na ruim 40 jaar…. bizar verhaal.
dank alvast
20 september 2023 om 16:05
Geachte heer Rep, Kunt u mij misschien nadere gegevens verstrekken over Ton Buys, of Buis, een marconist van Lodo van Hamel en die tevens een tweede zender voor hem bouwde. Hij woonde meen ik in Amsterdam, maar ik kan in het Gemeentearchief niets over hem vinden. Hij zou tot twee jaar tuchthuis zijn veroordeeld, maar zou deze straf niet overleefd hebben. Hij had ook de code bijbel van Lodo in bewaring, maar die zou na zijn arrestatie doorgestuurd zijn naar broeder Joseph Klingen in Heemsede. Kenden zij elkaar, misschien als zendamateurs?
Hartelijke groeten, Willem
4 december 2023 om 11:55
Hallo,
Bedankt voor deze belangrijke en mooie reportage/serie broodnodig om toekomstige generaties dit mee te geven en te leren van wat er gebeurd is in de 2e wereldoorlog en de offers die gedaan zijn door moedige nederlanders die streden tegen de bezetting…nu in 2023 op youtube te zien..