Lübeck – wat was dat ook weer?
De Holstentor van Lübeck
Lübeck. De naam kennen we – maar waarvan ook alweer? -, de stad niet. We gaan er een paar dagen heen. Lübeck blijkt achter Hamburg te liggen, op korte afstand van de Oostzee. Over de fameuze Autobahn is het een rit van niets; vlak land en naarmate je nadert steeds meer zilte lucht en twinkelend licht. En dan staan we voor de Holstentor van de Altstadt, fonkelend als een rode robijn.
Op de kaart ziet de binnenstad eruit als een feutus, omgeven door het vruchtwater van de Trave. Het is er even warm en knus als in de moederschoot. En net als daar is de hoofdkleur rood. De oude huizen en pakhuizen, de Dom en (bijna) alle kerken zijn gebouwd van rode baksteen. Baksteengotiek is de naam. Kalk- en zandsteen waren hier niet voorradig, leem daarentegen des te meer. Daarmee zijn indrukwekkende kathedralen gebouwd, niet zo sierlijk en krullerig als in Frankrijk, maar juist stoer en onverzettelijk, met scherpe torens, bekleed met groen uitgeslagen koper.
Vlak naast de Marienkirche – prachtig voorbeeld van baksteengotiek – staat het voorname Buddenbrooks Haus van de familie Mann. Natuurlijk, daar ken ik de naam Lübeck van! Thomas Mann werd er geboren en gebruikte het als decor voor zijn succesroman (uit 1901) Buddenbrooks – Verfall einer Familie. Met dit boek werd hij op slag beroemd. Hij verdient er (pas in 1929) de Nobelprijs voor literatuur mee. Mann beschrijft de geschiedenis van een rijk koopmansgeslacht uit Lübeck en kan daarbij putten uit de geschiedenis van zijn eigen voorgeslacht. Misschien wel daarom blijft gemoraliseer achterwege en koestert Mann warmte voor alle figuren uit deze fenomenale roman. Het huis is nu een museum, je krijgt er een aardige indruk van de veelzijdige en getalenteerde familie Mann.
Duizelingwekkend hoog.
Kerkklokken leggen een deken van brons over de binnenstad als we de Marienkirche betreden en bijna duizelig worden van de hoogte van het interieur. Onder een grafzerk ligt de componist Dietrich Buxtehude dood te zijn (natuurlijk, daar ken ik Lübeck ook van!). Buxtehude was organist van de Marienkirche en een beroemdheid. J. S. Bach is lopend naar hem toe gegaan om een paar weken te logeren, maar bleef er vier maanden. Ook Händel kwam bij hem langs. Buxtehude bood beide musici aan hm op te volgen als organist, beiden weigerden. Voorwaarde was namelijk dat ze Buxtehude’s dochter zouden trouwen en daar hadden ze geen zin in.
Bewegingsloos slachtoffer.
En dan kijk ik weer recht in huiveringwekkend gezicht van WW2. In een kapel, achter een traliewerk, ligt een gebarsten kerkklok zwaar en massief op de vloer, als het slachtoffer van een misdrijf. Misschien is het ook wel zo. Er hangt een grote foto van een brandende Marienkirche. Op palmzondag 1942 werd Lübeck met brandbommen bestookt door de Engelse luchtmacht. Churchill had Stalin beloofd ‘ongeveer ieder huis in bijna alle Duitse steden’ te zullen vernietigen. Lübeck was een makkelijke prooi. Het was helder weer en in het heldere maanlicht was Lübeck duidelijk gemarkeerd door de wateren rond de stad. Er was nauwelijks afweergeschut. 234 bommenwerpers wierpen 400 ton bommen af, waaronder 25.000 brandbommen, 1. 500 gebouwen werden volledig verwoest en 15.000 beschadigd. Er waren ruim 300 doden, 8.000 gewonden en 15.000 daklozen. Een groot deel van de historische binnenstad ging in vlammen op, inclusief de Marienkirche. De luchtaanval op Lübeck was het eerste geslaagde bombardement van een stad door de RAF.
Palmzondag 1942: Lübeck brandt
De Lübecker Bocht nabij Travemünde
De kust trekt. Travemünde is de badplaats van de Lübecker sjiek aan de zogenaamde Lübecker Bocht. Het is een naam die ik ook ken. Dankzij opnieuw de Britse luchtmacht. Op 3 mei 1945 brengt de RAF drie passagiersschepen tot zinken, die er voor anker liggen. De schepen zijn afgeladen met gevangenen die door de SS uit het concentratiekamp Neugengamme zijn gehaald. Er is nauwelijks water aan boord. Daardoor sterven er 25 gevangenen per dag. De RAF heeft weer een makkelijk doel. De schepen zinken snel. De gevangenen verbranden of verdrinken. Zij die weten te ontsnappen uit de zinkende schepen worden doodgeschoten vanuit rondvarende schepen die SS-ers komen opvissen. Zij die de oever weten te halen, worden door SS-patrouilles gemitrailleerd. In totaal komen ruim 7.000 mensen om het leven, onder wie 270 Nederlanders.
Wat de bedoeling van de SS-ers was om de gevangenen over te brengen naar de drie schepen is onduidelijk. Waarschijnlijk wilden ze de volgestouwde schepen op zee laten zinken. En ook waarom de RAF de schepen bombardeerde is ongewis. De Britse regering was door Stockholm gewaarschuwd dat er gevangenen op de schepen werden gebracht, maar ook Britse verkenningsvliegtuigen moeten de massale transporten van gevangenen hebben gezien. We moeten tot 2045 wachten totdat de Britse archieven over dit onderwerp geopend mogen worden.
Naast prachtige foto’s heb ik ook veel dubbelzinnige gedachten meegenomen uit Lübeck – een naam om nooit te vergeten.
2 oktober 2011 om 17:24
Lübeck, het artikel raakt me. Ik was er ook dit jaar, juist om iets van mijn roots te zien.
Er liggen ook vier steentjes voor mijn directe familie. Ik was er niet officieel maar heb er wel een ontvangst gehad zoals ik niet verwacht had. Veel gezien, ook in het archief. Er hebben best veel nazaten uit Nederland gewoond zoals een groot deel van mijn familie.
Veel gezien, veel gehoord maar dat van die schepen niet. Wel andere geschiedenissen met schepen in die tijd.
Ben erg bezig met die materie.
Eef